Akbank binası, modern görüntüsüne rağmen Bankalar Caddesi’nin en eski yapıları arasında yer almaktadır. Yapım tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 1890 öncesinde inşa edildiği tahmin edilmektedir.
“Baltazzi Han” adıyla anılan bu han, Kavafyan, Glavani ve Vitalis hanlarla birlikte cadde üzerinde mevcut olan dört handan biridir. Hanın bugünkü görüntüsüne kavuşması ise, yeniden inşa edilmesiyle değil, çeşitli tarihlerdeki dış müdahalelerle şeklinin değiştirilmesi sonucunda olmuştur.
Hanın tespit edilebilen ilk hali, zemin katıyla iki üst kattan oluşan ve pencere adedine kadar bugünkü binanın alt katlarının genel şekline uyan bir yapıdan ibaretti. Yapıyı 1890’lardaki –ve belki de daha önceler – bu durumuna getirilen ilk değişiklik, 1904 yılına doğru eklenen iki kat olmuştur (Bkz. R1). Bu eklemeyle bugünkü hacmine kavuşan han, muhtemelen 1930’lar veya 1940’larda tekrar elden geçirilerek, cephesinde yapılan değişiklikle o dönemin İtalyan / Alman mimarisini andıran ve bugün korumakta olduğu görüntüsünü kazanmıştır . Hanın ismi ise 1890’a kadar Baltazzi Han olarak kalmış, bu tarihten sonra Agopyan Han ismi kullanılmaya başlanmıştır.
Savaş yıllarında Deutsche Orientbank tarafından kullanılan bu binaya 1940’ ların sonunda veya 1950’ lerin başında Banca Commerciale Italiana yerleşmiş, 1976 yılına kadar da faaliyetini sürdürmüştür. 1978 yılında buraya taşınan Akbank, 1990 yılında binayı Akbank Tekaüt Sandığı adına Banca Commerciale Italiana’ dan satın almıştır.
Agopyan Han’ın uzun tarihinde, hanın önemine uygun olarak prestijli şirketler ve kişiler bulunmuştur. Bunların arasında Baltazzi, Glavany, Couteaux ve Eliasco gibi bankerleri, Balya – Karaaydın, Kesendire, Karasu gibi maden şirketlerini, Necmeddin Molla Bey gibi avukatları, Arslan Çimento, Anadolu Çimento, Bomonti – Nektar gibi şirketleri saymak mümkündür.
18 Ocak 1931 günü ise, Agopyan Han bir faciaya sahne olmuş, Yorgi İstelyos’un film ithalat şirketinde film makaralarının tutuşması üzerine yedi kişinin ölümüyle sonuçlanan büyük bir yangın meydana gelmiştir.
CEPHE ANALİZİ
Akbank Binası ile ilgili mevcut cephe analizi üç parçada incelenebilir. Bunlardan birincisi Tekaüt Sandığı Binası’ nın 1940’ larda geçirdiği tadilat sonucu yapay taş malzemeyle kaplanan Bankalar Caddesi ve sokak cepheleri, ikincisi yine aynı binanın Haliç yönüne bakan arka ve yan cepheleri, üçüncüsü ise Bankalar Caddesi Şubesi’ nin kullandığı bölümün yine Haliç yönüne bakan iki katlı arka cepheleridir.
1. Bankalar Caddesi ve Sokak Cepheleri
Bu cepheler sıva esaslı yapay taş malzemeyle kaplanarak geniş plaka görünümü verecek şekilde derzlenmiştir. Cephelerin en önemli problemi kirlenmiş olmasıdır.
Atmosferi kirleten sanayi atıkları, ısınma sistemleri, motorlu taşıtlardan çıkan zararlı gazlar binanın üzerinde kirli bir tabaka oluşturmuştur. Havadaki karbondioksit, kükürt dioksit ve kükürt trioksit gazlarının yağmur suyunda erimesiyle oluşan asitler cephe dokusunu eritmeye başlamıştır. Arada sırada ıslanan bölümlerde kara, geçirimsiz bir tabaka oluşmuştur . Cephelerde biriken kurum mimari ayrıntıların algılanmasını engellemekte, bu kir tabakası altında kalan malzemeler özelliklerini yitirmektedirler
Zaman içindeki yapı oturmaları çatlaklara sebep olmuş, çatlaklara giren su yer yer don etkisi yapmıştır. Su donduğunda kama etkisi yaparak çatlakların büyümesine yol açmıştır. Sıcak yaz günlerinde aşırı sıcak karşısında genleşen malzemeler, soğuk kış günlerinde dona maruz kalmış; ısı farkları, donma çözünme döngüleriyle malzemeler yorulmuş ve yıpranmıştır.
Bunların yanı sıra, binanın inşa edildiği tarihten bu yana geçirmiş olduğu depremler, ya da küçük ölçekli sarsıntılar cephe çatlaklarını artırıcı etki yapmıştır.
Cephe kirliliği ve çatlaklar dışındaki üçüncü sorun, kat silmesi, pencere sövesi ve denizlik gibi cephe elemanlarında oluşan tahribatlardır. Çok yoğun tahribat olmamakla birlikte kirli yüzeylerin altında doğal bir eskime oluşmuştur.
Cephelerdeki metal askı elemanları, bayrak taşıyıcıları, klima, boru ve kablolar cephenin görsel zenginliğini bozucu etki yapmaktadır.
2. Arka ve Yan Cepheler
Arka cepheler dört katlı olup, serpme sıva üzeri boya ile kaplıdır. Sıvalar yer yer tamirat gerektirmektedir. Pencere sövesi ve denizliklerde yer yer çatlak ve kırıklar oluşmuştur . Yan cephe ise normal sıva üzeri boya ile kaplıdır. Sıvası oldukça tahrip olmuş, kabarma ve çatlaklar oluşmuştur.
3. Şube Bölümü Arka Cephesi
Arka cephenin toprak kotuyla birleştiği avluda 2.5 katlı dört cephe yer almaktadır. Bu cephelerin ortasında oluşan avlu günümüzde neredeyse çöplüğe dönüşmüştür. Sıvalar büyük oranda tahrip olmuş, kabarmış; yer yer tamamen dökülmüştür. Teras duvarının harpuştaları kırılmış ve sıvaları tahrip olmuştur. Bu cephelerdeki pencere doğramaları ve panjurlar kullanım ömrünü yitirmiştir.
CEPHE RESTORASYON ve TADİLAT ÖNERİSİ
1. Bankalar Caddesi ve Sokak Cepheleri Restorasyonu
Yapı için önerilen cephe restorasyonu üç aşamada yapılacaktır;
· Cephe temizliği
· Cephe onarım ve yenilemesi
· Cephe koruması
Cephe Temizliği
Tarihi binaların cephelerinin temizliği, dikkatli yapılması gereken bir işlemdir; özensiz yapıldığında ya da yanlış bileşenlerin kullanılması durumunda yüzeye zarar verir, bozulmayı hızlandırır. Temizliğin hangi teknikle yapılmasının uygun olduğuna karar verilebilmesi için önce cepheyi oluşturan malzemenin türü, kir tabakasının niteliği, yüzey bozulmaları ve yapının bulunduğu ortamın özellikleri incelenir. Temizlik için mekanik, kimyasal ya da ısı kaynaklı teknikler arasından seçim yapılması söz konusudur. Söz konusu yapının cephe temizliğinde kimyasal yöntem uygulanacaktır.
Cephenin kirlenme oranını belirlemek, bozulma haritasını çıkarmak ve tozundan arındırmak için öncelikle suyla yıkanması gerekmektedir. Daha sonra tüm cepheye kimyasal madde uygulanıp, üzeri kağıtla kaplanarak cephenin kimyasal maddeyi emmesi sağlanacaktır. Daha sonra ise çözücünün buharlaşmasına engel olmak için üzeri naylonla kapatılırak en az bir gün bekletilecektir. Yeterince bekledikten sonra bu naylon ve kağıtlar kaldırılarak tüm cephe basınçlı su ile yıkanacaktır.
Eğer ilk uygulamada istenen temizlik sağlanamazsa yüzeyin kirlenme durumuna göre aynı işlem birkaç kere tekrarlanacaktır.
Cephe Onarım ve Yenilemesi
Onarım ve yenileme öncesinde tüm cephede bir tarama işlemi yapılarak bozulan yüzeyler tesbit edilecektir. Cephe yüzeyindeki çatlayan bölümlerin sökülüp yeniden üretilmesi gerekmektedir. Uygulamaya başlamadan önce cephe yüzeyinden örnekler alınarak Konservasyon Laboratuarı’ nda incelenecek ve malzeme tesbiti yapılacaktır. Cephede kullanılan malzemenin tesbiti yapıldıktan sonra sökülen bölümler yeniden aynı malzemeyle kaplanacaktır. Kaplama işlemi bittikten sonra taş dokusunu vermek için ince tarak ile taraklanacaktır.
Cephe onarımı sırasında kat silmesi, pencere sövesi ve denizlik gibi elemanların tahrip olan bölümleri, orjinal malzeme karışım oranlarına göre üretilerek tamamlanacaktır.
Cephedeki metal elemanlar temizlenecek, kablolar ve tesisat boruları mümkün olduğunca gizlenecek, uygun görüldüğü taktirde klimalar taşınacaktır.
Bütün işlemler sonucunda bezeme eksikleri giderilmiş ve bozulmalar tamir edilmiş olacağından cephe özgün haline kavuşturulacaktır.
Cephe Koruması
Tüm işlemlerin sonunda cephenin bundan sonraki ömrünü uzatmak ve kirlenmesini yavaşlatmak için emprenye malzemesi kullanılmalıdır. Emprenye malzemesi de doğru seçilmediği zaman cephenin renk değiştirmesine sebep olabilir. Kullanılacak olan malzeme nefes alabilen, yağmur suyu ve asitlerin cephede barınmasını önleyecek nitelikte olacaktır.
Tüm restorasyon işlemleri için aynı boru iskele kullanılacaktır. İskele oluşturulurken zemin katta Akbank girişini etkilemeyecek şekilde putrelli köprü oluşturulacak, böylelikle bankanın iş sürecinden etkilenmemesi sağlanacaktır.
2. Arka ve Yan Cephe Tadilatı
Arka cephede tadilat işlemi yapabilmek için öncelikle ışıklık bölümünün bulunduğu yerle cephe arasına bir demir taşıyıcı ayak kurulması gerekmektedir. Demir taşıyıcı üzerine boru iskele kurularak tadilat işlerine başlanacaktır.
Arka cephede öncelikle tamirat gerektiren duvar yüzeyleri, denizlik ve söve gibi cephe elemanları tamir edilecek, daha sonra boya işlemine geçilecektir.
Yan cephe mevcut sıvaları tahrib olduğundan bütün sıva olduğu gibi kırılarak yeniden sıvanacak ve daha sonra boyanacaktır.
3. Şube Bölümü Arka Cephe Tadilatı
Bu bölümün bütün sıvası kırılacak ve yeniden sıva yapılacaktır. Parapet duvarlarında ise sıva tamiratı yapılıp, harpuştalar tamir edilecektir. Bütün sıva işlemleri bittikten sonra boya işlemi yapılacaktır.
Resim No: 1
Zemin katı Deutsche Orientbank tarafından kullanılan Agopyan
Han’ın 1905–1910 yılları arasında çekilmiş kartpostalı.
Resim No: 2
Bankalar Caddesi cephesi, cadde darlığından dolayı arada sırada ıslanan alt katlarda daha yoğun, kara ve geçirimsiz bir tabaka oluşmuştur.
